Biashara ZINAZOTWA NA SERIKALI (SOEs) ziko njia panda. Huku 86.3tri/- zimewekezwa katika mashirika ya umma na makampuni yanayomilikiwa na wachache wa serikali, Jukwaa la Watendaji Wakuu 2025, lililofanyika kuanzia Agosti 23 hadi 26 katika Kituo cha Mikutano cha Kimataifa cha Arusha, lilitumika kama simu ya kuamsha viongozi wa taasisi za umma: Kurekebisha au kutohusika. Hafla hiyo ya siku nne iliyoandaliwa na Ofisi ya Msajili wa Hazina (OTR) na kuhudhuriwa na washiriki zaidi ya 650, ilifunguliwa na Makamu wa Rais Dk Philip Mpango na kufungwa na Naibu Waziri Mkuu Dk Doto Biteko. Ilitoa zaidi ya mijadala—ilikuja kuwa nafasi ya kujichunguza, huku watendaji wakuu wa SOE nchini wakitafakari ukweli mgumu, kutoka kwa uhuru wa kifedha na ufanisi wa kiutendaji hadi uboreshaji wa kisasa wa udhibiti na ushindani, na kutoa mafunzo ambayo yangeweza kufafanua mustakabali wa sekta ya umma ya Tanzania. Kutoka kwa utegemezi hadi mapato: Swali la ruzuku Mandhari iliyorejelewa katika hotuba na mijadala ya jopo ilikuwa udharura wa kuhamisha mashirika ya umma kutoka kwa utegemezi hadi kujitosheleza. Kiini cha hotuba kuu ya Makamu wa Rais Dk Mpango ilikuwa ni mhimili wa kimkakati: Mashirika ya umma ya Tanzania, ambayo yalijikita zaidi katika utoaji wa huduma za ndani, sasa yanatarajiwa kujitosa katika masoko ya kikanda na kutafuta ushirikiano wa kuvuka mipaka na uwekezaji kutoka nje. Hili si jambo dogo kuuliza, lakini mantiki iko wazi—ili Tanzania iweze kushindana katika soko la kimataifa, ni lazima taasisi zake ziwe waendeshaji wa biashara za kimataifa, si tu walinzi wa rasilimali za taifa. Walakini, tamaa hiyo inakuja na mzigo. Dk Mpango aliwakumbusha wasikilizaji wake kuwa 86.3tri/- katika uwekezaji wa serikali umefungwa kwenye mashirika ya umma—na Watanzania bado wanasubiri mapato yanayoonekana.
"Mageuzi si ya hiari," alisema kwa uthabiti. "Ni wajibu. Taasisi hizi lazima zitoe thamani, zichochee uvumbuzi, kuunda ajira na kuongeza mapato," alisisitiza. Ujumbe wa kujitosheleza na uwajibikaji unaoendeshwa mara kwa mara na Rais Dk Samia Suluhu Hassan ulichukua nafasi kubwa katika kongamano hilo. Naibu Waziri Mkuu, Dk Biteko akitoa salamu za mwisho alisisitiza udharura huo: “Watanzania wanawategemea ninyi ili kubadilisha maisha yao. Kwa uwekezaji mkubwa kama huu wa serikali, kila taasisi ina deni—sio la kifedha tu, bali la kimaadili—kuleta mabadiliko ya kweli.” Akiongeza mtazamo zaidi, Bw Nehemiah Mchechu, Msajili wa Hazina, aliwasilisha taarifa ya kina kuhusu hali ya uwekezaji wa umma. Kulingana na yeye, thamani ya mali ya serikali katika taasisi za umma ilipanda kwa asilimia 32.8, kutoka trilioni 65 mwaka 2020 hadi trilioni 86.3 mwaka 2025—ukuaji uliochangiwa zaidi na sekta za kimkakati kama vile nishati na miundombinu Lakini Bw. Mchechu hakuzingatia takwimu tu; aliangazia kinachopaswa kubadilishwa: Nidhamu ya kifedha, uadilifu wa ununuzi, mageuzi ya rasilimali watu na usimamizi bora wa mikataba. Kwa Dk Venance Mwase, Mkurugenzi Mkuu wa Shirika la Madini la Taifa (STAMICO), kongamano liliibua somo muhimu: SOEs lazima kufikia uhuru wa kifedha. Alitafakari hitaji la makampuni ya biashara kupunguza utegemezi wa usaidizi wa serikali huku akihakikisha uwekezaji wa umma unaleta faida ya maana kupitia gawio. "SOEs zinahitaji kutekeleza mageuzi makubwa ili kupunguza utegemezi kwa serikali huku tukihakikisha kuwa uwekezaji wa umma unaleta faida ya maana kupitia gawio," Dk Mwase alisema. Zaidi ya uhuru wa kifedha, pia alitambua umuhimu wa mtazamo wa kimkakati. Kuripoti uendelevu, utiifu wa ESG na ufahamu wa mienendo ya kisiasa ya kijiografia sio chaguo tena. "Kuripoti kwa uendelevu na kufuata ESG sio hiari tena-ni muhimu kwa kujenga taasisi zenye uthabiti na zinazotazamia mbele," aliongeza, akiunganisha mageuzi ya kitaasisi na maono mapana ya DIRA 2050. Kwa kuendeleza harakati za uhuru wa kifedha, OTR imewezesha STAMICO na Shirika la Maendeleo ya Petroli Tanzania (TPDC) kufanya kazi kwa kutegemea mapato ya ndani pekee, na hivyo kupunguza utegemezi wao kwenye ufadhili wa serikali.